เครื่องสังคโลก สะท้อนศิลปะเครื่องปั้นดินเผา ของฝากจังหวัดสุโขทัย
เครื่องสังคโลก ของใช้โบราณที่ถูกสืบทอดมายาวนานรุ่นต่อรุ่น สะท้อนถึงศิลปะของควงามเป็นไทยในยุคสมัยก่อน ทางเรา foodpaying ขอนำเสนอเครื่องสังคโลก ของจังหวัดสุโขทัย ที่แสดงอัตลักษณ์ของเมืองสุโขทัย ด้วยศิลปวัฒนธรรมที่ยังทรงคุณค่าสืบทอดอารยธรรมมานานกว่า 700 ปี และมีชื่อเสียงเลื่องลือไปทั่วโลกเลย สายชอบเล่นของใช้เก่า ๆ ต้องถูกใจสิ่งนี้
เครื่องสังคโลก ศิลปะไทยที่ไม่ควรลืม
ซึ่งก็นับเป็นเวลากว่า 700 ปี ที่ศิลปะและภูมิปัญญาการทำเครื่องสังคโลก ของดีประจำจังหวัดสุโขทัย ไม่เพียงแต่มีความสวยงามซึ่งเป็นที่ประจักษ์ต่อสายตาแล้ว ลวดลายต่าง ๆ ที่ฉาบเคลือบเครื่องสังคโลกแต่ละชิ้นงาน ล้วนเต็มไปด้วยเรื่องราวสะท้อนอัตลักษณ์แห่งภูมิปัญญา อันได้รับการพัฒนาและต่อยอดจนกลายเป็นผู้ช่วยสำคัญในการพยุงเศรษฐกิจของจังหวัด และสร้างรายได้ให้กับชุมชนอย่างยั่งยืน
สังคโลกหรือเครื่องสังคโลกก็เป็นชื่อที่ใช้เรียกเครื่องปั้นดินเผาเนื้อแกร่ง ทั้งชนิดเคลือบและไม่เคลือบ ไม่ว่าจะเป็นถ้วย ชาม เครื่องประดับ ประติมากรรม และสถาปัตยกรรม ทั้งนี้ ราวปลายพุทธศตวรรษที่ 19 ถึงต้นศตวรรษที่ 22 เป็นช่วงที่มีแหล่งผลิตเครื่องปั้นดินเผาเคลือบในแคว้นต่าง ๆ
โดยเฉพาะในแคว้นสุโขทัย ซึ่งจากหลักฐานทางโบราณคดีเชื่อกันว่าช่างสุโขทัยมีความชำนาญในการสร้างสรรค์เครื่องปั้นดินเผามาตั้งแต่เดิม เกิดจากการทดลองและเรียนรู้เอง ตลอดจนรับอิทธิพลจากวัฒนธรรมอื่น ๆ เช่น เขมร มอญ จีน และเวียดนาม เป็นต้น จนในที่สุดก็กลายเป็นเอกลักษณ์ที่ได้รับการยอมรับไปทั่วทั้งในและนอกอาณาจักร โดยมีแหล่งผลิตอยู่ที่เมืองสวรรคโลก เก่า ซึ่งปัจจุบันคือเมืองโบราณศรีสัชนาลัย ดังนั้น ชื่อ สังคโลก จึงอาจเป็นคำที่เพี้ยนมาจากสวรรคโลก ก็เป็นได้
เอกลักษณ์และเส้นสายของสุโขทัย
ซึ่งก็ถือได้ว่าเครื่องใช้นี้ก็เป็นหัวใจหลักสำคัญของการสร้างสรรค์งานเครื่องสังคโลก นั่นคือ เตาทุเรียง เป็นชื่อเรียกเตาเผาถ้วย หรือเป็นที่รู้จักกันในนามถ้วยชามสังคโลกในสมัยสุโขทัย ซึ่งเริ่มมีการผลิตตั้งแต่ราวพุทธศตวรรษที่ 19 ถึงต้นพุทธศตวรรษที่ 22 ซึ่งในสุโขทัยปรากฏแหล่งผลิตอยู่ 2 แห่งด้วยกัน ได้แก่
1. แหล่งเตาสุโขทัย ตำบลเมืองเก่า อำเภอเมืองสุโขทัย ใช้สำหรับผลิตเครื่องสังคโลกประเภทเนื้อดินธรรมดา ประเภทเขียนลายสีดำใต้เคลือบ ที่เป็นของใช้ประจำวันในครัวเรือน หรืออาจจะใช้ในการเผาดิบเพื่อไล่ความชื้นและตรวจสอบสภาพของเนื้อดินของภาชนะว่ามีการแตกร้าวเสียหายหรือไม่นั้นก็ขึ้นอยู่กับการดูแล
2. แหล่งเตาศรีสัชนาลัย ในเมืองสวรรคโลกเก่า อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย พบเตาเผาเป็นจำนวนมาก เครื่องสังคโลกที่ได้จากเตานี้จะเป็นงานที่มีความประณีต ทั้งในแง่ของรูปร่าง การตกแต่ง และมีคุณภาพสูงกว่า ผลิตภัณฑ์ที่ได้จากแหล่งเตาเผานี้มีมากมายหลายประเภทด้วยกัน เช่น ประเภทเครื่องเคลือบเขียวหรือเซลาดอน ประเภทเคลือบขาว ประเภทเคลือบสีน้ำตาล และประเภทเคลือบสองสี รวมทั้งภาชนะเนื้อแกร่ง ชนิดไม่เคลือบด้วย
เอกลักษณ์อันโดดเด่นของเครื่องสังคโลก เป็นอย่างไร
ก็ต้องแน่นอนว่าเอกลักษณ์อันโดดเด่นของเครื่องสังคโลกอยู่ที่ลวดลายบนตัวชิ้นงาน โดยฝีมือการเขียนหรือวาดลายของช่างสุโขทัยถือได้ว่ามีชื่อเสียงและเป็นที่เลื่องลืออยู่ไม่น้อย เนื่องจากลวดลายบนเครื่องสังคโลกจำเป็นต้องใช้เทคนิคการเขียนลายแบบอิสระ ต้องอาศัยความชำนาญและทักษะเฉพาะตัวอย่างแท้จริง โดยแบ่งเป็นกลุ่มประเภท ดังนี้
ลายแรก คือ ลายพันธุ์พฤกษา เช่น ลายดอกบัว, ลายดอกโบตั๋น และ ลายดอกเบญจมาศ และ ลายดอกพิกุล ลายก้านขด ลายก้านแบ่ง ลายกอหญ้า ลายกอปรง และลายกอสาหร่าย เป็นต้น
ลายสอง คือ ลายรูปสัตว์ เช่น ลายปลา ทั้งปลาเดี่ยว ปลาคู่ว่ายน้ำวน และ ลายนาคหรือลายมังกร และลายหงส์ เป็นต้น
ลายสาม คือ ลายช่องกระจก เช่น ลายช่องกระจกรูปหกเหลี่ยมและแปดเหลี่ยม ลายช่องกระจกรูปกลีบบัว เป็นต้น
ลายสี่ คือ ลายเรขาคณิต เช่น ลายร่องขนานแนวตั้ง ลายตาราง ลายกากบาทในช่องสี่เหลี่ยมสลับลายแนวตั้ง ลายเส้นวงกลมคู่ขนาน ลายเส้นหยักฟันปลา เป็นต้น
ลายห้า คือ ลายเบ็ดเตล็ด เช่น ลายคลื่น ลายคล้ายหัวลูกศร ลายบั้งนายสิบ ลายดวงอาทิตย์ ลายก้อนเมฆ ลายจักร ลายดวงดาว เป็นต้น
เครื่องสังคโลก สุโขทัย ของฝากที่ไม่ควรพลาด
ซึ่งเครื่องสังคโลกสุโขทัยมีความโดดเด่นที่การปั้น และเคลือบน้ำยาซึ่งเป็นสูตรเฉพาะของสุโขทัย มักเป็นภาชนะมีลวดลายเฉพาะของสุโขทัยคือเป็นรูปปลา กงจักร และดอกไม้ เป็นสีเขียวและสีคราม ปัจจุบันยังคงสืบทอดการทำสังคโลกกันมากที่อำเภอศรีสัชนาลัย ส่วนเครื่องปั้นดินเผาสุโขทัยก็เป็นงานฝีมือไทยที่สืบทอดกันมากว่าหลายร้อยปีเช่นกัน
ดังปรากฏหลักฐานบนศิลาจารึก โดยได้รับการถ่ายทอดวิชามาจากชาวจีนที่มาทำการค้ากับสุโขทัย สืบทอดกันมารุ่นสู่รุ่น ปัจจุบันมีแหล่งผลิตอยู่ที่บ้านทุ่งหลวง อ.คีรีมาศ เป็นงานปั้นเพื่อใช้ในการประกอบอาหารและถนอมอาหาร เช่นหม้อกรันที่ไว้ใช้ใส่ข้าวสาร ใส่น้ำดื่ม
ด้วยคุณลักษณะที่กักเก็บความเย็นได้ดี เพราะใช้ดินที่มีคุณภาพในพื้นที่ คือดินจากแหล่งหนองอ้อ และแหล่งหนองทอง ซึ่งมีคุณสมบัติเหนียวไม่มีส่วนผสมของกรวดและสิ่งเจือปน จึงง่ายต่อการนำมาปั้น ปัจจุบันดินในพื้นที่ไม่เพียงพอเพราะมีความต้องการเป็นจำนวนมาก และจนต้องสั่งดินมาจากพื้นที่อื่นเช่น จังหวัดเชียงใหม่ เมื่อได้มาก็นำมาเข้ากระบวนการแยกดิน และ ตำดินให้เหนียว
แล้วจึงนำไปขึ้นรูปทรงต่าง ๆ ที่นิยมมากที่สุดก็คือชามขนาดใหญ่ ถ้วยน้ำ พานรอง โคมไฟ ตลอดจนรูปตัวละครในวรรณคดี รูปสัตว์ ของประดับตกแต่งต่างๆ อาจเพิ่มความงามด้วยการฉลุลายโปร่ง กรรมวิธีการเผาของเครื่องปั้นดินเผาและเครื่องสังคโลกสุโขทัยต่างจากเครื่องปั้นดินเผาชนิดอื่น เพราะใช้เตาทุเรียง คือเตาเผารูปทรงเอกลักษณ์ คล้ายประทุนเกวียน แต่ปัจจุบันได้ปรับเปลี่ยนเผาในเตาแก๊สที่ให้ความร้อนสูงถึง 1250 องศา เมื่อเผาแล้วดินจะสีเข้มขึ้นเป็นสีออกส้ม
ของใช้ที่เป็นเอกลักษณ์ยาวนานของสุโขทัย
บอกได้เลยว่าเวลาไปสุโขทัยทั้งทีจะไม่ซื้อเครื่องปั้นดินเผาได้ยังไง สำหรับเครื่องปั้นดินเผาของสุโขทัยก็มีให้ซื้อเป็นของฝากมากมายหลายทรง ไม่ว่าจะเป็นแจกัน ถ้วย ชาม มีหลายแบบทั้งเครื่องปั้นดินเผา
หรือเครื่องสังคโลก หรือแม้กระทั่งเครื่องเงิน ทั้งนี้ก็ลองซื้อไปฝากกันได้ ถูกใจผู้ใหญ่แน่นอน ถ้าใครจะซื้อเป็นของขวัญขึ้นบ้านใหม่ ของขวัญแต่งงาน บอกเลยว่าเหมาะมาก เป็นงานแฮนด์เมดที่มีฝีมือระดับประเทศจริง ๆ ใครที่ชื่นชอบศิลปะของไทย หรืออยากจะอนุรักษ์ศิลปะของไทยไม่ควรพลาดสิ่งนี้เลย
